Korku ve paniğin aksine, kaygı hem daha çok geleneğe yönelen hem de korkudan çok daha dağınık hoşa gitmeyen duygu ve bilişlerin karmaşık bir şekilde bir araya gelmesidir. Öte yandan, korkuda olduğu gibi, yalnızca bilişsel/öznel öğelerden oluşmamakta, fizyolojik ve davranışsal öğeler de içermektedir. Bilişsel/öznel düzeyde olumsuz duygu durumu, gelecekteki olası tehlike ya da tehditlere dair endişe, kendine dair endişeler ve gelecekteki tehlikeyi öngörememe ve gerçekleştiğinde denetleyememe duyguları söz konusudur. Fizyolojik düzeyde, kaygı genellikle bir gerilim ve kronik aşırı uyarılma durumu yaratmakta ve bu da ortaya çıkması gereken tehlikeye karşı hazır olma durumunu yansıtmaktadır. Örneğin; “Korkunç bir şey veya durum olabilir ve ben de buna hazırlıklı olmalıyım”. Her ne kadar korkunun aksine kaç ya da savaş tepkisi etkinleşmese de kaygı, beklenen tehlikenin gerçekleşmesi olasılığına karşı insanı kaç ya da savaş tepkisine hazırlamaktadır. Kaygı, davranışsal düzeyde, tehlike yaratabilecek durumlardan kaçınmaya yönelik güçlü bir eğilim doğurabilmektedir. Korkuda olduğu gibi hemen kurtulmaya yönelik davranışsal bir dürtü bulunmamaktadır. Kaygının betimsel ve işlevsel olarak korku ya da panikten ayrı olduğu düşünülmektedir.

Kaygının uyumsal değeri olası tehditler konusunda plan ve hazırlık yapmamıza yardım etmesidir. Hafif ve orta derecede kaygı öğrenme ve performansı arttırabilmektedir. Örneğin, kişinin bir sonraki sınavdaki performansı konusunda hafif bir kaygı duyması başarısına yardımcı olabilmektedir. Öte yandan, hafif ve orta derecede kaygı uyum açısında değerliyken, kronik ya da şiddetli kaygı, kaygı bozuklukları tanısı konan insanlarda görüldüğü gibi uyumsuzluğa neden olabilmektedir.

Koşulsuz olarak korku ya da kaygı yaratan birçok tehlikeli durum olsa da birçok korku ve kaygı kaynağı öğrenilmektedir. İnsanlar ve hayvanlar üzerinde uzun yıllar boyunca yürütülen deneyler temel korku ve tepki örüntülerinin yüksek düzeyde koşullanabilir olduğunu kanıtlamaktadır. Yani önceden nötr ya da yeni olan uyarıcılar fiziksel ya da psikolojik travma yaratan çeşitli tipte korkutucu ya da hoşa gitmeyen olayla sürekli eşleştiğinde ve bu olayları güvenli bir şekilde öngördüğünde kendi başlarına korku ya da kaygı yaratma kapasitesi kazanabilmektedirler. Bu tip bir koşullanma, öncesindeki işaretin güvenilir bir şekilde yinelenmesi durumunda, gelecekteki tehlikeli olayları öngörmeyi öğrenmeyi sağlayan normal ve uyuma yönelik bir süreçtir.

KAYNAKÇA

Barlow, D. H. (1988). Anxiety and its disorders: The nature and treatment of anxiety and panic. Guilford Press.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com