Pandeminin Sağlık Çalışanları Üzerindeki Psikolojik Etkileri

Sağlık çalışanları en yüksek enfeksiyon riskine sahip olmalarının yanında mental sorunlar karşısında en savunmasız grubu oluşturmaktadır. Pandemi döneminde uzun çalışma süreleri, toplumdan izolasyon, aileleri ile iletişim eksikliği, dışlanma, yorgunluk, mesleki hayal kırıklıkları, tükenmişlik, psikolojik şiddet gibi durumlarla baş etmek zorunda kalmaktadırlar. Bu durumlar anksiyete, stres, depresyon, uykusuzluk, korku, öfke gibi ruhsal sorunlara yol açabilmektedir. Ruhsal sorunlar ise sağlık çalışanlarının karar verme yeteneklerini, dikkatlerini, çalışmalarını etkileyebilmektedir. Bunun yanında kalıcı psikolojik problemlere de neden olmaktadır. Daha önce yaşanan salgınlar üzerine yapılan çalışmalarda, sağlık çalışanlarında birçok psikolojik sorun bildirilmektedir. H1N1 pandemisi sırasında yapılan bir çalışmada, sağlık çalışanlarının en sık ailelerinin ve arkadaşlarının enfeksiyon kapması konusunda endişe duydukları sonucu elde edilmektedir. SARS salgını sırasında acil servis çalışanları üzerinde yapılan bir çalışmada 20 meslekler arasında anlamlı farklılık olmakla beraber stres düzeyleri bütün gruplarda yüksek saptanmaktadır. Covid-19 pandemisi Dünya’nın her yerinde sağlık çalışanlarını zor kararlar almak zorunda bırakmakta, baskı altında çalışmalarına neden olmaktadır. Sağlık çalışanlarında gelişen kaygıların sebeplerine bakıldığında kişisel koruyucu ekipmanlara erişim sıkıntısı, Covid-19’a yakalanma ve enfeksiyonu çevrelerine ve ailelerine taşıma korkusu, yeterli tıbbi bakımı verememe endişesi gibi durumlar görülmektedir. Sağlık çalışanları enfekte bireylerle sık temas ettiklerinden riskli temaslar sonrası ve enfekte olmaları halinde karantinaya alınmaları söz konusu olabilmektedir. Karantinaya alınan sağlık çalışanlarında, genel popülasyona göre daha fazla travma sonrası stres bozukluğu bulguları saptanmaktadır. Ayrıca karantinaya alınan sağlık çalışanlarının, geride kalanlar için artan iş yüküne sebep olmaları düşüncesiyle endişe düzeylerinde artış olabileceği bildirilmektedir. Sağlık çalışanları salgın hastalıklara en çok yakalanan gruplardandır. Covid19’un binlerce sağlık çalışanında görüldüğü bildirilmektedir. Covid-19’a yakalanmak da sağlık çalışanlarının psikolojisini etkileyen faktörlerdendir. Daha önceki salgınlarda da birçok sağlık çalışanının enfekte olduğu bilinmektedir. SARS salgını sırasında yapılan bir çalışmada, enfekte olan sağlık çalışanlarının bir yıl sonraki psikolojik stres düzeylerinin hala çok yüksek olup artış gösterdiği, sağlık çalışanı olmayan SARS geçiren popülasyonun ise stres düzeylerinde artış olmadığı izlenmektedir. 

Bulaşıcı hastalıkları daha iyi yönetebilmek, salgının kontrolünü sağlayabilmek için sağlık çalışanlarının mental sağlığının korunması çok önemlidir. Salgının, sağlık çalışanları üzerindeki psikolojik etkisinin anlaşılması, gelecekte ortaya çıkabilecek bulaşıcı hastalık salgınlarına hazırlık açısından oldukça değerli olmaktadır.

Covid-19 Pandemisinin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

Çocuklarda, bakıcılardan ayrılma, psikiyatrik bozukluk riskini artırabilmektedir. Pandemi hastalıkları sırasında izole edilen veya karantinaya alınan çocukların %30'unda akut stres bozukluğu, uyum bozukluğu gelişmesi görülmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu için klinik kriterleri karşılamaktadır. COVID-19 ile enfekte olan (veya izolasyon ya da karantinaya ihtiyaç duyan veya şüphelenilen) çocuklar korku, kaygı ve diğer psikolojik etkileri sebebiyle özel dikkat gerektirebilmektedir. Çocuklar, günlük rutin ve sosyal altyapı nedeniyle, COVID-19 salgını ile ilgili verilen bilgilerin çocuğun yaşını ve anlayış düzeyini dikkate alması gerekmektedir. Hayatı tehdit eden hastalıklarla ilgili hassas ve etkili iletişimin çocuklar ve ailelerinin uzun vadeli psikolojik refahı için büyük faydaları vardır. Bu küresel durumun acil ve uzun vadeli psikolojik etkilerini göz ardı etmemek, özellikle dünya nüfusunun %42'sini oluşturan çocuklar ve gençler için tartışılmaz olacaktır. Bu süreç otizm spektrum bozukluğu (OSB) gibi özel ihtiyaçları olan çocuklar, aileler ve bakıcılar için zor olabilmektedir. Genellikle bu çocuklar evde özel terapistler veya özel hastaneler ve enstitüler ile haftada birkaç saat müdahaleler yapmaktadırlar. OSB'li küçük çocukların ebeveynleri ve bakıcıları, çocuklarda COVID-19'un ne olduğunu açıklayarak, ciddi oyunlar kullanarak, yüksek işlevli çevrimiçi terapi ve ebeveynler ve bakıcılar için haftalık çevrimiçi istişareler yoluyla çocukların psikolojik süreçlerinin ele alınması yardımcı olabilmektedir. Bildirilen çocuk istismarı oranları okul kapanmaları sırasında artmaktadır. Krizin sebep olduğu ekonomik zorluluklar ebeveynlerin stres seviyesini arttırmakta, dolayısıyla çocuklara yönelik şiddet ve istismar vakaları böylesi dönemlerde artış göstermektedir. 3-18 yaş aralığındaki çocukları kapsayan bir çalışma COVİD-19 sürecinde çocuklara yönelik depresif belirtilerin, uyku ve iştah sorunlarının, ekran başında geçirilen sürenin, sinirlilik halinin, hareketsizliğe bağlı psikolojik ve fizyolojik etkilerin, anne-babaların süreçteki stresi sonucu oluşan istismar davranışlarının, arttığını ortaya koymaktadır.

Covid-19 Pandemisinin Ebeveynler Üzerindeki Etkileri

Tüm dünyayı etkisi altına alan ve her yaş grubu insanın yaşam akışını derinden etkileyen COVİD-19 pandemisi, ebeveynlerin yeni düzenlemeler yapmasını zorunlu kılmaktadır. Nitekim pandemi sürecinin ilk adımları olan okulların kapanması ve ev karantinası çocuklar dahil tüm ailenin evde olduğu bir düzeni beraberinde getirmektedir. Türkiye’de ilk sokağa çıkma yasağı 20 yaş altı çocukları da kapsamış, sosyal hayatın tamamen durması ebeveyn ve çocuk psikolojisini derinden etkilemiştir. Anne-babalar ve çocuklar kriz sürecine yaş, eğitim, entellektüel kapasite, psikolojik dayanıklılık gibi faktörlere bağlı farklı tepkiler göstermektedir. Bu tepkiler çocuklar için regresyon, dikkat dağınıklığı, agresif tutumlar, ağlama krizleri gibi ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca uzun vadede depresyon, TSSB, obsesyon, fobiler, iştah ve uyku sorunları, uyum problemleri, akademik süreçlerde düşüş ortaya çıkabilmektedir. Çocuklarda ortaya çıkan bu kısa ve uzun vadeli değişimler, ebeveynlerin uyumlanması ve üzerinde durması gereken konulardan olacaktır. Ayrıca kreş ve gündüz bakım evlerinin kapanması çalışan annelerin çocuklarının bakımı konusunda büyük zorluklar yaşamasına neden olmaktadır. Bununla birlikte ‘çevrimiçi’ hale gelen eğitim sistemi, ebeveynlerin uyum sağlaması gereken bir diğer konu başlığı olmaktadır. Çocuklarının akademik sürecine destek olabilmek adına ebeveynler çevrimiçi eğitimleri takip etmek, çocuğuna öğretmen gibi konu anlatımlarında bulunmak ve ödev takibi yapmak gibi rutinin dışında rollere sahip olmuşlardır. Bu değişim süreci ebeveynleri oldukça zorlamıştır.

Başaran ve Aksoy’un 26 ebeveynin görüşünün alarak uyguladıkları anket çalışması sonucuna göre, ebeveynler pandemi sürecinin psikolojik etkilerini artan stres seviyesi, çocuklardaki ekran bağımlılığı ve ortaya çıkan davranış problemleri olarak ifade etmekte, çocuklarında uyku ve beslenme düzensizliği olduğunu vurgulamakta, bu süreçteki en büyük uyum problemini ise uzaktan eğitim sorunları olarak ifade etmektedirler.

KAYNAKÇA

Başaran, M., Aksoy, A. (2020). Anne-babaların Koronavirüs (COVİD-19) Salgını Sürecinde Aile Yaşantılarına İlişkin Görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 13 Sayı: 71.

Cluver, L., Lachman, J.M., Sherr, L., Wessels, I., Krug, E., Rakotomalala, S. (2020). Parenting in a time of COVID-19. Lancet, 395: e64.

Goulia P, Mantas C, Dimitroula D, Mantis D, Hyphantis T. General hospital staff worries, perceived sufficiency of information and associated psychological distress during the A/H1N1 influenza pandemic. BMC infectious diseases. 2010;10 (1):322.

Greenberg N, Docherty M, Gnanapragasam S, Wessely S. Managing mental health challenges faced by healthcare workers during covid-19 pandemic. bmj. 2020;368.

Kırık, A. M., Özkoçak, V. (2020). Yeni dünya düzeni bağlamında sosyal medya ve yeni koronavirüs (covid-19) pandemisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 1-10.

Liu, J.J., Bao, Y., Huang, X., Shi, J., Lu, L. (2020). Mental health considerations for children quarantined because of COVID-19. Lancet Child Adolesc Health, 4:347-349.

Organization WH. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report, 82. 2020.

Xiang Y-T, Yang Y, Li W, Zhang L, Zhang Q, Cheung T, et al. Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed. The Lancet Psychiatry. 2020;7 (3):228-9.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com