Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Her travma yaşayan kişi Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşamak zorunda değil ama gerçekten böyle bir durumun içine girdiyse, o noktada hayatının birçok alanı kısıtlanmaya başlayabiliyor ve birçok farklı sorunlar gündeme gelebiliyor.

Travma sonrası stres bozukluğunun belirtileri:

1)Travma yaşamak:

Travma, başa çıkmakta zorlandığın her türlü olaydır. Ama travma sonrası stres bozukluğu diyebilmemiz için belli özellikleri olması gerekiyor. Büyük bir olay olması gerekiyor. Senin içsel dünyanı beklenmedik bir şekilde sarsıp dışsal dünyanı da önemli ölçüde etkileyebilecek kadar büyük ve sarsıcı bir olay olması gerekiyor. Bu ölümle burun buruna gelmek olabilir, bir yakınını kaybetmek ya da kaybetme noktasıyla karşı karşıya kalmak olabilir, cinsel olarak saldırıya uğramak bu anlamda kötü deneyimler yaşamak olabilir, kaza geçirmek, afet ya da terör olayları olabilir. Bu arada illa travmayı senin yaşaman gerekmiyor. Dolaylı bir şekilde bir başkasında görebilirsin, belki aynı ortamda olup onun bu travmaya maruz kaldığını ve bundan zarar gördüğünü birebir görmüş olabilirsin, ya da yakınının böyle bir travma geçirdiğini öğrenebilirsin. Bunu öğrenme deneyiminin kendisi de bir travma haline gelebiliyor. Ama tabii ki birebir karşılaşmanın yarattığı etki çok daha büyük oluyor.  

2)Rahatsız edici detayları canlı hatırlamak:

Bir nevi HD kalitesinde bir televizyon izlemek gibidir. Olayı hatırladığında birçok detayını gözünde net bir şekilde görebilirsin. Hatta görsel ayrıntıların dışında belli sesleri duyabilirsin. Sanki şuanda o sesleri duyuyormuşsun gibi. Mesela burnuna belli kokular gelebilir, bekli tatla alakalı belli unsurlar varsa o tadı tekrar hatırlayabilirsin. Ya da bedeninde belli hisler yaşayabilirsin. Bunu şuna benzetebiliriz; hani bir yiyeceği alıp derin dondurucuya koyarsın, birkaç ay sonra çıkarırsın, buzları çözüldüğünde sanki yeni koymuşsun gibidir. Aşağı yukarı benzer tadı alırsın. İşte bu olayda sanki derin dondurucuya koyulmuş gibidir. Ne zaman çıkarsan tekrar o duyguları, hisleri aynı şekilde canlılıkta hatırlarsın. Sonra derin dondurucuya koyarsın, çıkardığında tekrar aynı hisleri yaşarsın ve bu duygular bu kadar canlı olduğu için tetiklendiği zaman, hatırladığın zaman etkisinden öyle birkaç dakikada çıkamazsın. Belki o günün sonuna kadar hatta birkaç gün o rahatsız edici hisler, duygular devam eder.

3)Aşırı tetikte olma hali:

Sürekli bir gerginlik hali hissedersin, özellikle bu olay tetiklendiğinde. Diken üstünde gibisindir. Her an kötü bir şey olacak gibi. O gevşeyememe hali ile birlikte kronik bir stres yaşarsın ve gece uykuya dalarken genelde bunlar etkisini gösterebilir. Sakin ve gevşemiş bir şekilde uykuya dalamayabilirsin. Özellikle tetiklendiği dönemlerde uyku sorunları yaşayabilirsin. Hatta rüyalar, kabuslar yolu ile bu olayları hatırlamaya, düşünmeye, fark etmeye devam edebilirsin. Tabi tüm bu gerginlik hali, gevşeyememe hali nedeniyle ve zihninde sürekli hareket halinde olduğu için konsantrasyon sorunları da yaşayabilirsin.

4)Var olan düşüncelerin negatifliği:

Belki kendini suçlayabilirsin. Ki sık gördüğümüz şeylerden biridir, böyle bir eğilim olabiliyor. Şimdiki bilgilerle geçmişe bakıp “keşke şöyle yapsaydım, böyle yapsaydım, belki önleyebilirdim” gibi belli düşünceler içine giriyor olabilirsin. Bu suçluluk düşünceleri de gerçekten çok rahatsız edici oluyor. Diğerlerine karşı güvenini belki kaybetmeye başlayabilirsin. Belki hayatın anlamını sorgulayabilirsin. İnandığın değerlerin aslında çok da geçerli olmadığını düşünmeye başlayabilirsin ki bu depresif belli düşüncelerle de paralel şekilde gider. Yani özetle çaresizlik gibi negatif düşünceler içine girersin ve genelde içsel dünyan karamsar bir şekle bürünür, özellikle de olayı hatırladığında.

5)Maruz kalmaktan kaçınmak:

Geçmişte yaşadığın o travmatik olaya maruz kalmak, bunları hatırlamak istemezsin. Belki olayın geçtiği yerden ya da olayın geçtiği yere benzeyen yerlerden kaçınmaya çalışıyor olabilirsin. Hatırlatacabilecek uyaranlarla karşılaşmamaya çalışabilirsin. Mesela haberleri izlemek gibi. Bunun dışında özellikle de olay nispeten yakın bir zamanda oldu gibiyse olay hakkında konuşmaktan kaçınabilirsin. Belki yakınların, eşin, dostun, arkadaşın içini döküp rahatlarsın beklentisiyle sorabilirler, olayı anlatmanı isteyebilirler belki ama anlatıyor olmaktan kaçındığını hissediyor olabilirsin. Çünkü anlattıkça olayın o rahatsız edici detaylarını canlı şekilde hatırlıyorsundur ve bu sana iyi gelmiyordur. Kendi kendine bastırabilirsin, yani içsel anlamda kaçınabilirsin. Olayı hatırlayıp, bir şekilde onu analiz edip, sindirip belki rahatsız eden düşünceleri analiz edip değiştirmek varken ya da duyguları ifade edip serbest bırakmak varken bunları bastırmak belki kısa vadede sana daha rahat, daha konforlu gelebilir. Çünkü o kadar büyüktür ki bu duygular, kaçınmak, içsel olarak da bastırmak sana daha iyi bir seçenek gibi görünebilir.

6)Arkasından gelen diğer sorunların olması:

Travma Sonrası Stres Bozukluğunu bu kadar büyük ve zor kılan en önemli şeylerden biri de başka tür arkasından gelen sorunların da eşlik etmesi. Bunların başında depresyon geliyor. Depresif duygularla birlikte aslında daha kendini geriye çekmeye başlarsın, insanlarla görüşme isteğin azalabilir, sana eskiden keyif veren şeyler artık keyif vermemeye başlayabilir ve geleceğe karamsar bakmaya başlarsın. Bunlar da doğrudan depresyonun belirtileri ve çoğu zaman da paralel bir şekilde gider. Özellikle TSSB kronikleşmeye başladıysa, o duygular, travmalar, olaylar bir şekilde uzun süredir bastırılıyorsa beraberinde bir noktadan sonra depresyon görülebiliyor.

Tabi kaygı sorunları burada önemli bir etken olabiliyor. Özellikle de yaşadığın travmaya eşlik eden kaygı duyguları varsa bu daha sonra yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk gibi belli başka tür sorunları da beraberinde getirebiliyor.

Öfke sorunları arkasından gelen ek bir sorundur. Özellikle de yaşadığın olay bir şekilde insan eliyle yapılmış bir olaysa, haksızlık, adaletsizlik gibi belli unsurlar sürecin içine giriyorsa orada öfke duyguları ortaya çıkacaktır ve bu öfke de bir şekilde dışarıya yansıyabilir. Ya da kendine yönelik bir öfken varsa suçluluk hisleri gibi, o sende bir gerginlik yaratabilir, tahammül seviyen düşebilir ve bu diğer insanlara da yansıyabilir. Diğer insanlara yansıdığı için de tabii ki ilişki sorunları gündeme gelebilir. Hem depresif duygular nedeniyle, hem öfke sorunları nedeniyle ilişkini farkında olmadan sabote etmeye başlarsın ve bu hayatındaki kişiler için gerçekten zor bir durum haline gelir.

Arkasından gelen bir sorunda belli bağımlılıkların oluşması. Bu duygular çok rahatsız edici olduğu için bir şekilde alkol gibi, hatta uyuşturucu maddeler gibi belli şeylerle o duyguları bastırmaya çalışabiliyor bazı kişiler. Bazıları kumar alışkanlığı gibi alışkanlıklar içine girebiliyor. Daha sonra bu bir bağımlılık oluyor. Oradaki heyecan bir nevi kendisine farklı bir alan açıyor ve o alanda kısa vadeli kendini iyi hissediyor. Ama sonra başka sorunlar geliyor. Bazı kişiler kendini alışverişe verebiliyor ve kendisine aslında maddi olarak çok zora sokmasına hatta bir çok borç yapmasına rağmen ve bunların getirdiği sorunlara rağmen alışverişle kendini iyi hissetmeken kendini alıkoyamıyor. Bazıları kendini yemeğe veriyor, yeme bozuklukları oluşabiliyor ve buda obezite gibi başka tür sorunlara neden olabiliyor.

Buraya kadar anlattığım bu 6 belirtinin bazıları eğer ki 1 aydan daha uzun süredir, yani olayın bitişinden sonra 1 ayı çıkardığımızda o 1 aydan sonra da eğer aktif bir şekilde yoğun bir şekilde var gibi ise ve bunların derecesi giderek azalmıyor hatta belki sorun giderek kronikleşmeye başlıyorsa o noktada TSSB düşünülebilir. Tabii ki nihai tanıyı bir uzmanın koyması gereklidir. Buraya kadar anlattığım konular sende belki fikirler verebilir, kafanda bazı işaretler şekillenebilir. Bir uzmanla birlikte eşlik eden, rahatsız eden düşünceleri analiz etmek, ifade etmek faydalı olacaktır. Buna eşlik olarak sosyal destek almak da travma sonrası stres bozukluğunun çözülmesinde etkili olacaktır.