Çocuklarda konuşma geriliği, konuşma gecikmesi

Konuşma bir öğrenme ve iletişim biçimidir. Bebekler etrafındaki olayları gözlemleyerek, cisimlerin isimlerini duyarak zamanla konuşmaya başlarlar. Çocuk beyni ilk üç yaş içerisinde öğrenme ve taklit etmeye çok açıktır. Çok kolay öğrenir ve taklit ederler. Örneğin evde bakıcısı yabancı dil konuşuyorsa ilk üç yaş içerisinde 2-3 dili kolaylıkla öğrenebilirler. Biraz geç konuşurlar ancak daha fazla dil öğrenmiş olurlar.

Konuşma bir sosyal gelişme demektir. Sosyal gelişme için ise iletişim gerekir. İletişim iki kişi arasında olur. Anneyle çocuk arasında. Bu ileştişimi arttırmak için çocuk daha doğduğundan itibaren anne ile göz göze gelerek kucağında bebeği ile konuşmalıdır. Çünkü iletişim önce gözden başlar sonra dil ile devam eder. Gözler beynin aynası gibidir. İlk göz teması bebekle ya da çocukla konuşurken çok önemlidir. Çocuk yürümeye başladığı anda yine diz çökerek göz göze gelerek çocukla iletişim kurmalısınız. Bu iletişim sayesinde çocuklar siz konuşurken mimiklerinizi, konuştuğunuz kelimeleri öğrenerek hafızalarında biriktirirler. Belli bir biriktirme sonrasında gözlemlemişsinizdir 12 aylıktan sonra az az konuşmaya başlarlar. 6 aydan sonra çocuklar anlamsız mırıldanma sesleri çıkarabilirler. 9 aydan sonra çocuklar konuşulanları anlarlar ve bunları ifade etmek isterler. Bunun için de dadda, nanna gibi anlamsız hecelemeler yapabilirler. 12 aylık bebek bir iki kelime çok ihtiyaç duyduğu kelimeleri söyleyebilirler. Anne, baba, mama gibi. 18 aya gelince 5-6 kelime civarı söyleyebilir. 24 aya gelince 20-30 civarı kelime söylemesi gerekir. 2 kelimelik cümleler kurması gerekir. Vücut uzuvlarını söylemesi gerekir, kol, bacak gibi. Eşyaların isimlerini, hayvan isimlerini söylemesi gerekir. 36 aylık olunca da çocukların 3 kelimelik cümle kurması gerekir. Bu bir gelişim sürecidir. Her çocukta bu aynı zamanda olmayabilir. Bazı çocuklarda 2 ay erken ya da geç olabilir. Bunlar normal durumlardır. 2 aydan daha fazla bu dönemlerde gecikme varsa daha ileriki yaşları beklemeden erkenden bir doktora sonrasında da çocuk psikoloğuna gitmeniz gerekir. Genellikle 2-3 yaş arasında çocukların geç konuşması ile ilgili şikayetler gelir. Bu yaşları beklemeden anlattığım dönemlerde de gecikme varsa erkenden gidilmesi gereklidir. Özellikle 12 aydan sonra çocuk hiçbir kelime kullanmıyor, konuşmuyor, her şeyi işaret dili ile anlatmaya çalışıyor ise bu çok önemlidir. Hızlıca bir hekim ve psikoloğa başvurulmalı nedenleri araştırılmalıdır.

Çocuğun konuşmasının gecikememesi için neler yapmak gerekir?

İlk olarak çocuğunuzla sık konuşmanız önemlidir. Daha bebeklik döneminden itibaren göz teması ile birlikte sık sık bir şeyler söyleyerek konuşmasının başlamasını hızlandırabiliriz. Ninni, hikaye kitapları okuma, o günkü olayları anlatma, altını değiştirirken ne yaptığınızı anlatabilirsiniz. Devamlı iletişim halinde olun. Bebekle ya da çocukla konuşurken çevredeki cisimlerin adlarını sık sık tekrar etmeniz faydalı olacaktır. Etrafınızdaki kişileri isimleri ile çağırmanız lazım. Çocuğa da kendi ismi ile hitap etmeniz çağırmanızda fayda var. Bu bebekteki kimlik duygusunu arttırır. Yapmamanız gereken ise özellikle 9 aydan sonra anneler, komik, sevimli geldiği için bebekçe konuşmaya çalışırlar. Trene çuf çuf, arabaya düt demeyin. Bir diğer önemli konu ise 9-12 ay arasında dadda, babba dediğinde o bir şeyler anlatmaya çalışıyordur, onu ciddiye alın ve göz göze gelerek, gerçekten ve sabırla dinleyin. Yanlış konuştuklarını düzeltin. Örneğin suya bu diyorsa su olarak düzeltmeniz yararlı olacaktır. Ancak bunu devamlı sık sık yapmayın. Çocuğu ürkütebilirsiniz.

Geç konuşma nedenleri nelerdir?

Ebeveynlerin çalışıp eve yorgun gelmesi bu nedenle bebekle çok konuşmaması geç konuşma sebebidir. Eğer bakıcısı var ise ve bebekle çok konuşmuyor ise ve televizyonun karşısına oturtturuyorsa bu da geç konuşma sebebidir. Çocuk televizyonun karşısında oturduğu zaman iletişim tek yönlü oluyor. Çocuk hipnoz olmuş gibi televizyonun karşısında kalıyor ve sosyal gelişmesi de konuşması da gecikiyor. Mümkünse 3 yaşından önce çocuklara televizyon karşısına tek başına oturtulmamalıdır. En sık konuşma gecikmesindeki neden bunlardır.

Tıbbi olarak çocuğunuzun işitip işitmemesi de konuşmama nedenidir. İşitip işitmediğini aile çok kolay şekilde anlayabilir, seslenmesine bakıyor mu? Zil sesine tepki veriyor mu? Gibi. Annesinin sesini bebek ilk 1 aydan sonra tanımaya başlar. İnsan seslerine ellerini ayaklarını oynatarak tepki vermeye çalışır. Bunun dışında görme, ağız boşluğu, hava yolları, akciğerler bunları besleyen sinir ve kas sistemleri nedeniyle de konuşma geriliği olabildiğinden çocuk doktoruna gitmekte fayda vardır.

Bir diğer neden zeka geriliği olabilir. Çok nadir görülen bir konuşma geriliği nedenidir. Bunu nasıl anlarız? Çocuğun oturması gecikiyor, kafasını tutması gecikiyor, yürümesi gecikiyor gibi başka yan belirtiler de oluyor. Yani motor gelişmeleri gecikiyor.

Çok nadir görülen bir neden ise otizm olabilir. Çocuk hiç konuşmuyor. Her şeyi işaret dili ile gösteriyorsa çok çok nadir de olsa otizm olabilir. Bu durumda beklemeden bir çocuk psikoloğuna ve o uygun görürse de çocuk psikiyatrisine gitmeniz lazımdır.

Çocuklarda geç konuşmanın sakıncaları nelerdir?

Eğer çocuk döneminde konuşmaya başlamamışsa, bunun babası da geç konuşmuştu diyerek geçiştirmemek lazım.  Neden? Çünkü geç konuşan çocuklarda sosyal iletişim problemleri olabilir. Duygusal sorunlar olabilir, içe kapanıklık olabilir. İletişim ve öğrenmede dikkat sorunları olabilir. Çocuğunuz geç konuşuyor ise şüpheniz var ise erkenden bir uzmana gitmenizde fayda vardır. Bir uzman klinik psikoloğa gidip gerekli testler yapılmalıdır. Zeka testleri gibi. Konuşamayan çocuk derdini anlatamadığı için huzursuz olabilir. Sabırlı olmanız gerekiyor. Çocuğa şefkat, ilgi, anlayışla yaklaşmak gereklidir.

Uzman Klinik Psikolog Sabiha IŞIK